کاربست روش‌تحلیل گفتمان انتقادی چندوجهی با تحلیل یکی از پرطرفدارترین صفحات اینستاگرامی کودک‌محور ایرانی

مجدی زاده, زهرا; راودراد, اعظم

doi:10.22035/jicr.2023.3246.3537

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری علوم ارتباطات، گروه ارتباطات، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

² استاد علوم ارتباطات، گروه ارتباطات، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22035/jicr.2023.3246.3537

چکیده

در اینستاگرام، بخش بزرگی از معنای برساخت‌شده با تصاویر و ویژ‌گی‌های بصری به مخاطب منتقل می‌شود و به همین دلیل نیاز است که متون اینستاگرامی با رویکردی چندوجهی تحلیل شوند. روش تحلیل گفتمان انتقادی چندوجهی، همچون سایر انواع تحلیل گفتمان انتقادی به مفاهیم قدرت و ایدئولوژی و نیز به بافت و زمینه دﺧﯿﻞ در اﻣﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺘﻦ توجه دارد و در‌عین‌حال، به دلیل توجه بر چندوجهی بودن و استفاده از رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی به‌منظور تحلیل وجه تصویر، برای تحلیل متون اینستاگرامی مناسب است. هدف مقاله حاضر، معرفی روش تحلیل گفتمان انتقادی چندوجهی و بیان چگونگی کاربست آن به‌عنوان روشی مناسب برای انجام تحلیل گفتمان در اینستاگرام است. ساخت هویت، یک حوزه اصلی موردعلاقه برای مطالعات گفتمان انتقادی به شمار می‌رود. از طرفی، رسانه‌های اجتماعی مبتنی بر تصویر همچون اینستاگرام، توانایی تصویر برای برساخت هویت و انتقال آن به دیگران را ارتقا داده‌اند. به همین دلیل، مطالعه برساخت هویت کودکی، مادری و پدری در صفحات کودک‌محور اینستاگرامی برای مطالعه موردی انتخاب شد. برای این منظور، ابتدا الگوی تحلیلی کرس و ون‌لیوون در تحلیل گفتمان انتقادی چندوجهی و چگونگی تحلیل هر یک از فرانقش‌های اندیشگانی، بین‌فردی و ترکیبی شرح داده شد. سپس تنها صفحه کودک‌محور خواهربرادری که در دسته اینفلوئنسرهای سطح بالای اینستاگرام ایرانی قرار دارد، با استفاده از این روش تحلیل شد. یافته‌ها به تفکیک تحلیل متنی و تحلیل پیکره‌ای بیان شد که بهدنبال آن، دو گفتمان مردسالاری و سرمایهداری در این صفحه شناسایی شدند. در ادامه، ارتباط این دو گفتمان با زمینههای اجتماعی و صنعتی شرح داده شد. یافته‌ها همچنین سیال شدن و هم‌زمانی‌شدن هویت‌ها، متأثر از ظهور رسانه‌های اجتماعی را نشان داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ارتباطات و فضای مجازی

مراجع

اکبرزادۀجهرمی، سیدجمال‌الدین؛ و تقی‌آبادی، مسعود (1398). ستاره‌های خرد ایرانی در قالب سلفی: مطالعۀ نشانه‌شناختی شهرت خرد در اینستاگرام. فصلنامۀ مطالعات فرهنگ و ارتباطات، 20 (46)، 155-113. doi: 10.22083/jccs.2019.120410.2376

برگر، آرتور ایسا (1389). تحلیل گفتمان کاربردی؛ فرهنگ عامه، رسانه‌ها و زندگی روزمره (مترجم: حسین پاینده). تهران، ایران: مروارید. (تاریخ اصل اثر 2016)

برگر، آرتور ایسا (1399). روش‌های پژوهش در رسانه‌ها و ارتباطات: درآمدی بر رویکردهای کیفی و کمی (مترجم: احسان شاه‌قاسمی و محمدرضا نیرو). تهران، ایران: جهاد دانشگاهی. (تاریخ اصل اثر 2020)

راودراد، اعظم؛ حجاری، منصوره؛ و مجدی‌زاده، زهرا (1400). بصری‌شدن زندگی روزمرۀ زنان؛ گفتمان غالب زنان اینفلئونسر در شبکۀ اجتماعی اینستاگرام. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای ارتباطات و رسانه، 4 (12)، 183-214. doi: 10.22034/jiscm.2021.296803.1242

عاملی، سیدسعیدرضا (1390). مطالعات جهانی شدن؛ دوفضایی‌شدن‌ها و دوجهانی‌شدن‌ها. تهران: سمت.

عینی‎فر، مینا (1395). مطالعه شیوه‎های خودابرازی زنان با عکس در شبکه‏های اجتماعی: مطالعه موردی اینستاگرام (پایان‏نامه کارشناسی‌ارشد). دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

کرس، گونتر (1397). نشانه‌شناسی اجتماعی؛ از نظریه تا کاربرد: بازنمود چند‌وجهی رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی به موضوع ارتباط در عصر حاضر (مترجم: سجاد کبگانی و رحمان صحراگرد). تهران: مارلیک. (تاریخ اصل اثر 2010)

کرس، گونتر؛ و ون‌لیوون، تئو (1396). خوانش تصاویر؛ دستور طراحی بصری (مترجم: سجاد کبگانی). تهران: هنر نو. (تاریخ اصل اثر 2006)

لدین، پر؛ و مچین، دیوید (1400). گفتمان‌شناسی انتقادی چندوجهی (مترجم: سمیرا امیرذهنی). در جان فلاوردو و جان ریچاردسون. راهنمای گفتمان‌شناسی انتقادی؛ رویکردها (صص 93-118). تهران: لوگوس. (تاریخ اصل اثر 2018)

مجدی‌زاده، زهرا؛ حجاری، منصوره؛ و بیچرانلو، عبدالله (1401). ظهور شبه‌فمینیسم نئولیبرال در صفحات اینستاگرامی زنان ایرانی. جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 4 (4)، 48-72. doi: 10.34785/J016.2022.038

مجدی‌زاده، زهرا؛ و حجاری، منصوره (1401). تحلیل گفتمان چندوجهی. جامعه فرهنگ رسانه، 11(42)، 279-310.

مسکوب، شاهرخ (1373). هویت ایرانی و زبان فارسی. تهران: باغ آیینه.

ون‌لیوون، تئو (1395). آشنایی با نشانه‌شناسی اجتماعی (مترجم: محسن نوبخت). تهران، ایران: علمی. (تاریخ اصل اثر 2005)

Aeini, B., Zohouri, M., & Mousavand, M. (2023). Iranians and privacy preservation on social media: A systematic review. Positif. 23(10), 88-100.

Bednarek, M., & Caple, H. (2017). Introducing a new topology for (multimodal) discourse analysis. In Ph. Chappell, & J. S. Knox (Eds), Transforming Contexts. Papers from the 44th International Systemic Functional Congress. Wollongong: 44th ISFC Organising Committee. ISBN 978-0-646-97417-0.

Cadinu, M., & Galdi, S. (2012). Gender differences in implicit gender self-categorization led to stronger gender self-stereotyping by women than by men. European Journal of Social Psychology, 42(5), 546-551. doi:10.1002/ejsp.1881

Choi, G. y., & Lewallen, J. (2018). “Say Instagram, Kids!”: Examining Sharenting and Children's Digital Representations on Instagram. Howard Journal of Communications, 29(2), 144-164. doi: 10.1080/10646175.2017.1327380

Çoşkun, G. E. (2015). Use of Multimodal Critical Discourse Analysis in Media Studies. The Online Journal of Communication and Media, 1(3), 40-43.

Halliday, M. A. K., & Matthiessen, M. I. M. (2004). An Introduction to Functional Grammar. London, United Kingdom: Hodder Education.

Kautsar, K., & Bustam, M. R. (2021). A Multimodal Discourse Analysis of American Restaurant Chains Instagram Post during Pandemic. Journal of English Language Teaching, Linguistics and Literature, 4(2), 14-22. doi: 10.29100/bright.v4i2.2058

Mastro, D. E., & Kopacz, M. A. (2006). Media representations of race, prototypicality, and policy reasoning: An application of self-categorization theory. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 50(2), 305–322. doi:10.1207/s15506878jobem5002_8

Mirzoeff, N. (1999). An Introduction to Visual Culture. New York, USA: Routledge.

Nosrati, S., Sabzali, M., Arsalani, A., Darvishi, M., & Aris, S. (2023). Partner choices in the age of social media: are there significant relationships between following influencers on Instagram and partner choice criteria? Revista De Gestão E Secretariado (Management and Administrative Professional Review), 14(10), 19191–19210. doi: 10.7769/gesec.v14i10.3022

Nosrati, S., Sarfi, M., & Moosavand, M. (2023). Liquid love and continuation of a new love order. Synesis, 16(1), 114-132.

Sabbar, S., Abdollahinezhad, A., Heidari, A., & Mohammadi, F. (2021). Knowledge Management in the Age of Unreliable Messages. Do University Students Trust Online Messages? (A Survey from the Middle East). AD-Minister (39), 143-162. doi: 10.17230 Ad-minister.39.7

Shahghasemi, E. (2021). Rich Kids of Tehran: The Consumption of Consumption on the Internet in Iran. Society, 58, 398-405. doi: 10.1007/s12115-021-00626-3

Shahghasemi, E., & Prosser, M. (2019). The Middle East: Social media revolution in public and private communication. In International Conference on Future of Social Sciences and Humanities, Warsaw.

Turner, J. C., & Reynolds, K. J. (2012). Self-categorization theory. In P. A. M. Van Lange, A. W. Kruglanski, & E. T. Higgins (Eds.), Handbook of theories of social psychology, (pp. 399–417). California, USA: Sage Publications Ltd.